४६९. जीवन विस्मृत स्मृति - बिम्ब

जीवन विस्मृत स्मृति - बिम्ब

                             ✍️ वसन्तराज अधिकारी

शैशव र वाल्यावस्थाका
दु:ख मिश्रित सुखका क्षण ।
गुच्चे साथीका बदमासी
छुल्याहा र फटाहा साथी ।।१।।

                                    गाउँ घरको रमणीय याद
                                    बाबुआमाको स्नेह प्यार ।
                                     सडक गल्ली र गोरेटोहरुमा
                                     दौडा - दौड कुस्ताकुस्ती ।।२।।

जिज्ञासु चञ्चल चित्त - मन
हरेक बस्तुको स्वअनुभुति ज्ञान ।
खुल्दुली विषयवस्तुको अन्तरंग
साक्षात्कार गुरुतत्व ज्ञान ।।३।।

                                   आमाको पढाई गुणाई
                                   डाँटफाँट र सिकाई ।
                                   बुबाको लाड प्यारमा
                                   व्यतीत वालापन हाईहाई ।।४।।

प्रारम्भिक शिक्षा बोध ज्ञान
बाल सखा जीवन बिज्ञान ।
रुँदा रुँदै हास्ने फ़ेरि साथीभाइ
लडिभिडी तत्काल मिल्ने गरि ।।५।।

                                  न ईष्र्या न त रिस राग
                                   चञ्चल चित्त-वृत्ति ।
                                  शब्दमा अव्यक्त ह्रदयभित्र
                                धड्कन्छ सुकोमल बाल प्रवृत्ति ।।६।।

किशोरावस्था शारीरिक विकास
अपरिपक्व बौद्धिक स्तर ।
सँगी साथीसँगको मित्रता
लहलहैमा लाग्ने अवस्था ।।७।।

                                  वर्षात्को कराल मेघ जस्तैः गरि
                                 टाढा भयो किशोरवय हेरिहेरी ।
                                 पढाईका चाँप घरायसी परिस्थिति
                                 आफ्नै भोगाइ कर्म - गति ।।८।।

देखिन थाले सम्पन्नता र
विपन्नताका अदभूत खाडल ।
बुझाई फराकिलो बन्दै जाँदा
मानसिकता खुम्चिन थाल्यो ।।९।।

                                    भविष्यमा आईपर्ने बाध्यात्मकता
                                    पुर्वाभास हुन थाल्यो जीवनमा ।
                                    युवावस्थासँगै दु:ख - दर्पण
                                    दुरुस्त मुहार अगाडि आए ।।१०।।

औपचारिकता योग्यता परिक्षा
सामाजिक तिव्र प्रतिस्पर्धा ।
स्वार्थी समाज र आफन्तसँगको
टक्कर र ठक्कर चल्न थाल्यो ।।११।।

                                   जिम्मेवारीका भारी बोझ
                                  आफ्नै प्रारब्ध कर्म - भोग ।
                                  अन्ततः लेखान्त हुँदो रैछ
                                 जे आईपर्छ व्यहोर्नु पर्दोरहेछ ।।१२।।

दु:खका पहाड सुखका झिल्का
आशावादी जीवनका मृगतृष्णा ।
भौंतारिंदा भौंतारिंदै टाढाटाढा
जवानी त आफैवाट भएछ लापता ।।१३।।

                               बैंशमै परिपक्वता प्रौढ जस्तैः
                              कर्तव्य कर्मका गह्रौं भारीहरु ।
                              सकिनसकि बोक्दा बोक्दै
                            थकाइ र दु:खले आकुलव्याकुल ।।१४।।

रोजीरोटीका मृग-मरिचिका
अरण्य जंगलमा भौंतारिदा ।
आफै भित्रको दानवत्वलाई
स्वयं सत्साहस साथ परास्त गरि ।
देवत्व हाँसिल गर्नका लागि
उठाई रामवाण रुपि 'अजगव' ।।१५।।

                               वानर सैन्य आफै भित्र समाहित
                               अविद्या रुपि रावणसँग लडाइँ ।
                              कति अदम्य साहस थियो
                             ऎले सम्झदा आउँछ मन रमाई ।।१६।।

कर्तव्य कर्मका जङ्घाररुपि
वृत्तिपथका महासागरसरी ।
एक्लो बृहस्पति झुठो बनी
अनवरत संघर्षका दैनिकी ।।१७।।

                                    जवानीको प्रेम रसरंग जीवन
                                    व्यतीत भयो मात्र वृत्ति अध्ययन ।
                                    सारतत्वमा अहिले त्यहीँ रैछ
                                   अन्ततः सहज जीवनयापन ।।१८।।

आफन्तको कोपभाजन वितृष्णा
एकलव्ये जस्तो स्वाध्यायन ।
स्वच्छ कर्म स्वधर्म परिणामत:
सफ़लिभुत भयो लक्ष्य चिन्तन ।।१९।।

                                       राष्ट्रसेवाको गौरव गरिमा ।
                                       भन्न र गर्नमा थिएन समानता ।
                                       आफ्नै सामर्थ्य र स्वाभिमान
                                  कठिनतामा अड्नु हो महान ।।२०।।

श्री सम्पत्ति हैसियत बिजिगिषा
स्वयंमा कठिन थियो जीजिबिषा ।
प्रतिस्पर्धात्मक स्वचालित जीवन गति
जस्तो विचार उस्तै आउँछ मति ।।२१।।

                                   भाग्य र भोगाइ अआफ्नै हुन्छ
                                  आफ्नो भन्दा अरुको राम्रो देखिन्छ ।
                                   सन्तुष्ट कोहि छैन मान्छे आखिर
                               सबैमा छ उग्र तृष्णाको जंजीर ।।२२।।

भाग्यका रेखाचक्र बदलिने रैछन्
सत्कर्मले भाग्यरेखा बन्दछन् ।
आयु कर्म र भाग्यका रेखा
कसैलाई कहिल्यै हुन्न अन्देखा ।।२३।।

                                 पहिला सुख पछि दु:ख भन्दा
                                पहिला दु:ख पछि मिल्नु सुख ।
                               शायद यही हुन्छ सुखान्त कथा
                             अन्यथा जीन्दगी दु:खान्त व्यथा ।।२४।।

जवानीमा सबै प्रिय राम्रो लाग्ने
मनराजा भए संसार बशिभुत हुने ।
स्वस्थ्य निरोगी मस्त व्यस्त भए
दु:ख पीडा पनि सुखान्त भै गए ।।२५।।

                                   जीन्दगी एकअर्थमा तपस्या रैछ
                                   तपको फ़ल यसै जीवनमा मिल्छ ।
                                  प्राप्ति पश्चात्  फ़ल भोग गर्न पनि
                                  सामर्थ्यवान हुनु पनि पर्दछ ।।२६।।

प्रकृति जस्तैः रहेछ जीवन
कहिले उज्यालो घाम हुने ।
फ़ेरि अँध्यारो बादल मडारिई
क्षणमै झरी वर्षा बनी बर्षिने ।।२७।।

                            सुर्य कहाँ कहिले थाक्दछन् र हेर त
                            दिनभर एक्लै हिंडीरहेछन् गगनमा ।
                          रातमा सुर्य अस्ताए अब बास बसे भन्छौं
                          वास्तवमा स्वयं हामी नै भ्रममा छौं ।।२८।।

नश्वर संसारमा शाश्वत ज्ञान रैछ
जुन चिरस्थायी र नित्य निरन्तर छ ।
अज्ञान अन्धकार दु:खको कारण
मिथ्या भ्रममा संसार भुलिरहेछ ।।२९।।

                                    प्रौढतासँगै जिम्मेवारी बढछन्
                                  उत्तरदायित्व र जवाफदेहिता पनि ।
                                 सारमा जीवन आफ्नो लागि  नभैकन
                                 अरुका लागि बाँच्नु रैछ पनि ।।३०।।

जुन देखिन्छ त्यो यथार्थ नहुन सक्छ
जुन यथार्थ हुन्छ त्यो नदेखिन सक्छ ।
यही मोहजालमा भ्रमित भै मान्छे
भुमरीमा फँसी दिग्भ्रमित हराईरहेछ ।।३१।।

                             पुरुषार्थको अधिनस्त रहेछ भाग्य
                           फ़ेरि मान्छे किन भन्छ भाग्यमानी भएस् ।
                           चुनौती सँग मुकाविला संघर्ष गर्नु भन्दा
                         सहज अवतरण खोज्दो रैछ मान्छे ।।३२।।

आफै घर बनाउनु दु:ख भन्दा
बनिबनाउ घर राम्रो लाग्छ ।
तर ! कसै न कसैले नबनाई
आफै घर कहाँ बन्छ र ! ।।३३।।

                           समाज बिज्ञान र भौतिक बिज्ञान बीच
                            द्वन्द्व नित्य निरन्तर चलिरहेकै छ ।
                            आफै भित्रको द्वैध स्वरुप बुझे मात्र
                           दुबै बिज्ञान सहज बुझिदों रहेछ ।।३४।।

धेरैलाई असहज काँढा हैन
सहज फुल मन पर्छ तर ।
स्वयं कडा काढालाई पनि
फुल मन पर्दो रहेछ ।।३५।।

                                  आकाश पिता हुन् उच्च छन्
                                 धर्ती जीवनदायिनी माता हुन् धैर्य ।
                                उनकै सन्तान सन्तति हामी पनि
                                 बन्छौ किन निराश र अधैर्य ।।३६।।

प्रौढता सँगै सबै पोखिन्छन् उर्जा
जसरी बर्षाभरमा बर्षिन्छन् वर्षा ।
समदर्शी सुखी भवेत शाश्वत दर्शन
मान्छेले कहिल्यै बुझ्न सक्ला र ! ।।३७।।

                              दिन जस्तैः हो मानव जीवन पनि
                             उषा प्रातकाल हुन्छ बालापन ।
                            मध्याह्न जवानी र प्रौढ अवस्था
                         अन्ततः अपरान्ह रात्री बृद्धअबश्था ।।३८।।

प्रत्येक प्रहरको अ-आफ्नै खास महत्व
तथापि बिहान् सुन्दर छ राम्रो पनि ।
समयक्रम नित्य निरन्तर चल्दैछ
यहीँ स्वरुपमा हेर्नुपर्छ मानव जीवनचक्र ।।३९।।

                            सांसारिक नाता कुटुम्ब प्रपञ्च हुन्
                            जसले जीवन रोमाञ्चक बनाउँछन् ।
                           खेलाडी जस्तैः न  हो मानिस पनि ।
                        खेल्नु जीवन एक खेल समान ठानी ।।४०।।

बृद्धअबश्था अपरान्ह जस्तैः पनि हो
अत्यन्त वृद्ध अवस्था रात्री समान ।
दिन ढले र रात्री जस्तैः गरि रितले
ढल्दछ मानिसको जीवन गति ।।४१।।

                          उज्यालो घाम जस्तैः हाँस्छ मानिस
                         झरी बर्षा जस्तैः दु:खमा रुन्छ पनि ।
                      हाँस्दा चम्किन्छ उज्यालो ज्योति बनी ।
                    रुँदा पखालिन्छन् दु:ख दर्द कसर बनि ।।४२।।

सदैव मुस्कुराउनुस् भन्न सजिलो छ
आफै उदाहरण बन्न केहि गाह्रो छ ।
स्वयं मुस्कुराउन सके पछि  मात्र
अरु लाई उपदेश गर्नु राम्रो हुन्छ ।।४३।।

                        दु:खले वास्तविक  सिर्जना बन्दछ ।
                        सुख भोग यथास्थिति कोरा कल्पना ।
                       जस्तो मति हुन्छ उस्तै बुद्धि पनि
                      कोदो रोपेर कहिल्यै धान फल्दैन नि ।।४४।।

तेरो र मेरो व्यक्तिगत स्वार्थले भन्छ ।
सदैव हाम्रो भन्दछ परमार्थले ।
बिद्या भएर मात्र गुणवान् हुँदैन
उत्तम मानिस बन्दछ बुद्धिले ।।४५।।

                                    शास्त्र पढी खुम्चिनु भन्दा
                                    नपढेरै फुक्नु हुन्छ राम्रो ।
                                    जागीरे भएपछि पर्दछ गर्नु
                              बफादारी  राष्ट्रको नुनको सोझो ।।४६।।

बग्ने पानीमा कदापि लेउ लाग्दैन
भनेर  तत्व दर्शन शास्त्र भन्दछ ।
इनार कुवा वा खाल्डोमा सफा नगरे
फ़ोहोरले सदैव हुन्छ पदूषित ।।४७।।

                                सललल बगाउन सक्नुपर्छ हामीले
                                 जीन्दगी 'सतलज' गंगा नदी सरि ।
                                जानी अन्जान गरेका पाप र पुण्य
                             सबै एकमुष्ट बगाएर स्वाहा गरि ।।४८।।

हाम्रा बाबू बाजे जस्तैः हामी पनि
जाँदैछौ सोही पुनरावृत्ति क्रममा ।
अझै पनि हाम्रो चञ्चल चित्त
नजाने किन होला मन धर्ममा ।।४९।।

                                 तुलना गर्दछु म कहिले वाल्यावस्था
                           र कहिले फ़ेरि आजको वर्तमान अवस्था ।
                          पाएँ भने म निस्संदेह फर्किन्थे फ़ेरि उहि
                        आफ्नो स्वरुप स्वर्णिम वाल्यकालमा ।।५०।।

धर्तीका सचेत प्राणी हौं हामी
शासक छौं उत्तम मानव बनि ।
बिताउँदैछौ सांसारिक दु:खसुख
सौभाग्यले पाई अमृत जीवनी ।।५१।।

                                     जस्तो बालक हुँदाकेहि  हुन्न
                                     तेरो मेरो स्वार्थ छुद्र-निचता ।
                                      त्यस्तै बृद्धअबश्था हुँदा पनि
                                क्रमशः हटेर गैजान्छ तुच्छता ।।५२।।

जुन रूपमा सिर्जिन्छ जीवन
त्यहीँ स्वरूप बन्छ अन्ततः ।
मिथ्या फ़ल भोग हुँदोरहेछ
बीचको जीवन भोग व्यतीत ।।५३।।

                                 माया मोह तृष्णा विकृत छन्
                                 प्रेमका बन्धन र मोहपाशमा ।
                                  जीवन भोग के कति हुन्छ ?
                                  भन्ने  कसको छ र बशमा ।।५४।।

नाता सम्बन्ध सांसारिक
माया मोह भव बन्धन ।
मुक्ति मार्ग सहज मिल्छ
बन्न सके मुक्तात्मा निर्बन्धन ।।५५।।

                                         देव तुल्य हुन् पिता माता
                                          भाइ बन्धु समान मानव ।
                                         आफू जस्तो सन्तति त्यही
                                         यहीँ नै रैछ सृष्टि शाश्वत ।।५६।।

विस्मृत हुँदै स्मृति - बिम्ब
आउँछन् नव सिर्जना बनि ।
मिल्दोरहेछ अंशासमा जीवन
बुझे तत्व बोध सञ्जीवनी ।।५७।।

                              जत्तिकै मानिस बूढो हुँदै जान्छ
                             हुँदोरहेछ घटनाक्रम स्वत: विस्मृत ।
                             सम्झन सकेमा मात्र पनि पुग्छ
                            जीवन विस्मृत-स्मृति - बिम्ब ।।५८।।
                       °°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

लेखक परिचय :

नाम : वसन्तराज अधिकारी
अधिवक्ता तथा पुर्व उपसचिव, नेपाल सरकार
स्थायी निवास : घोराही उपमहानगरपालिका, दाङ ।